तस्बिर : प्रकाश उपाध्याय कनका खबर
जुम्लामा बाल विवाह न्युनिकरण चुनाैतीपूर्ण बन्दै गएकाे छ। विभिन्न तथ्यांकले बाल विवाह बढ्दै गएकाे देखिएकाे हाे। ठाेस नीति बजेट अभावले बालविवाह चुनाैतिपुर्ण देखि छ।
जनस्वास्थ्य कार्यालयकाे तथ्यांक अनुसार २० वर्षमुनि गर्भजाँच गर्ने किशाेरीकाे तथ्यांक पनि सार्वजानिक गरेकाे छ। तथ्यांक अनुसार जुम्लामा २० वर्ष नपुग्दै आमा बन्ने किशाेरीकाे संख्या १७ प्रतिशत रहेकाे छ।
जसमा गुठिचौर गाउँपालिमा ३३ प्रतिशत, पातारासी गाउँपालिका २४ प्रतिशत, तिला गाउँपालिकामा २२ प्रतिशत, ताताेपानी गाउँपालिकामा २० प्रतिशत किशाेरी २० वर्ष नपुग्दै विवाह गरेका छन्।
त्यस्तै कनकासुन्दारी गाउँपालिकामा २० प्रतिशत, हिमा गाउँपालिकामा १७ प्रतिशत, सिंजा गाउँपालिकामा १५ प्रतिशत र चन्दननाथ नगरपालिकामा १३ प्रतिशत किशाेरी २० वर्ष नपुग्दै आमा बनेका छन्।
त्यस्तै जनस्वास्थ्य कार्यालयकाे आव २०७७/०७८ काे तथ्यांक अनुसार जुम्लाका ८६० जना किशाेरी २० वर्ष नपुगि आमा बनेका थिए।
चन्दननाथ नगरपालिकामा १ सय ९० जना र सबैभन्दा कम तातोपानी गाउँपालिकामा ६६ जना किशोरी रहेका छन्। पातारासी गाउँपालिकामा १ सय ३४ कनकासुन्दरीमा ९०, सिँजामा ६८, गुठिचौरमा ९५ जना, तिलामा १ सय ४० र हिमामा ७७ जना गरी जम्मा ८ सय ६० जना जुम्लाका किशोरी गत आवमा उमेर नपुग्दै गर्भवती अर्थात् आमा बनेका छन्।
स्वास्थ्य क्षेत्र: नीतिमा प्रथामिकता, बजेटमा उपेक्षा
सरकारले स्वास्थ्य क्षेत्रलाई नीतिमा प्रथामिकता दिएपनि बजेटमा उपेक्षा गरेकाे छ। स्वास्थ्य सेवालाई अनिवार्य र नि:शुल्क हुने नीति ल्याएपनि बजेटमा प्रथामिकता नदिँदा कार्यान्वयनमा समस्या देखिएकाे हाे।
स्वास्थ्य क्षेत्रमा कुल बजेट ४ प्रतिशत बजेट पनि मुस्किलले विनियाेजन हुने गरेकाे छ। जुन बजेटले गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा प्रवाहमा समस्या छ।
त्यस्तै क्यान्सर पीडित, मृगाैला पीडित लगायतका दिर्घ राेगीलाई मासिक ५ हजार भत्ता उपलब्ध गराउने भनिएपनि ठाेस नीति र बजेटकै अभावले कार्यान्वयन हुन सकेकाे छैन्।
क्यान्सर पीडित, मृगाैला पिडित लगायत दिर्घ राेगीलाई निशुल्क उपचार गराउने पनि सरकारी नीति छ। तर पीडितहरु सहजै उपचार पाउनुकाे सट्टा आर्थिक अभावले सहयाेग माग्न भाैतारिन बाध्य छन्।
साथै आधारभूत स्वास्थ्य सेवालाई अनिवार्य र नि:शुल्क समेत गरिएकाे छ। तर संघीयता कार्यान्वयनकाे साताै वर्ष बितिसक्दा पनि आधारभूत अस्तापल निर्माण हुन सकेका छैनन्। जसका कारण आधारभूत स्वास्थ्य सेवाकाे पहुँच अपेक्षित रुपमा वृद्दि हुन सकेकाे छैन्।
आधारभूत स्वास्थ्य सेवाकाे पहुँच वृद्दि गर्नका लागि नीति संगै सरकारले बजेटमा पनि स्वास्थ्य क्षेत्रलाई प्रथामिकता दिनु पर्नेमा जाेड दिइएकाे छ।
जनस्वास्थ्य कार्यालयद्वारा आयाेजित पत्रकारहरुलाई अभिममुखीकरण कार्यक्रम प्रस्तुतीकरण दिदैँ स्वास्थ्य सहायक सुरेश पन्तले स्वास्थ्य क्षेत्रमा वित्तिय दायरा बढाउन नसक्दा समस्या भएकाे बताए।
उनले भने, ‘आधारभूत स्वास्थ्य सेवाकाे पहुँच वृद्दि गर्नु जरुरी छ। तर स्वास्थ्य क्षेत्रमा वर्षेनि बजेट अभाव छ। नीतिमा प्रथामिकता दिएपनि बजेटमा उपेक्षा गर्दा समस्या छ।
कूल बजेटकाे ४ प्रतिशत पनि बजेट मुस्किलले विनियाेजन हुन्छ। स्वास्थ्यमा हुने महंगाे खर्चका कारण दुर्गमका नागरिक अझै अपेक्षित नागरिक स्वास्थ्य सेवाकाे पहुँचमा पुग्न सकेका छैनन्। यसमा तीनै तहका सरकारले जाेड दिन आबश्क छ।’
स्वास्थ्य पूर्वाधार, जनशक्ति व्यवस्थापन तथा वित्तिय व्यस्थापनमा सरकारले ध्यान दिन दिनु पर्ने जरुरी देखिएकाे छ।
आगामी वर्षमा स्वास्थ्यकाे वित्तीय दायरा बढाउनु पर्ने, गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवामा समतामुलक पहुँच बृद्दि, स्वास्थ्य बीमाकाे समायनुकुल परिमार्जन गर्नु, जनशशक्तिकाे उत्पादन र उपभाेग लगायतका स्वास्थ्य नीति र लगानी बढाउन जरुरी छ।
त्यस्तै स्वास्थ्य कार्यालयका सिअनमी निरिक्षक माेर्चा शाहीले दिएकाे जानकारी अनुसार स्वास्थ्य कार्यालय द्दारा संचालित गर्भवती तथा सुत्केरी आवास गृहमा जुम्ला र मुगुका विपन्न १० जना महिलाले सेवा लिएका छन्।
कार्यक्रममा सहभागी पत्रकारहरुले स्वास्थ्य सेवा विस्तार तथा नागरिककलाई गुणस्तरीय तथा आधारभूत सेवाकाे पहुँचमा पुराउन सूचना सन्देश प्रचार प्रशारमा जाेड दिनु पर्न सुझाव दिएका छन्।
जनस्वास्थ्य सेवा कार्यालय जुम्लाका प्रमुख कृष्ण सापकाेटाले विगतकाे तुलनामा जुम्लाकाे हरेक क्षेत्रकाे स्वास्थ्य सूचक सुधार हुँदै गएकाे बताए।
स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित वस्तुगत विवरण
जुम्लाका आठ पालिकामा प्रथामिक स्वास्थ्य केन्द्र १२ वटा, स्वास्थ्य चाैकी २९,सामुदायिक स्वास्थ्य ईकाई १२ वटा,शहरी स्वास्थ्य केन्द्र १ वटा रहेका छन्।
त्यस्तै राष्ट्रि जनगणना २०७८ काे नतिजाअनुसार जुम्लाकाे कुल जनसंख्या १ लाख १८ हजार ६४ रहेकाे छ।
जसमा एक वर्ष मुनिको जनसंख्या २३०९, दुई वर्ष मुनिको जनसंख्या -४५५०, पाँच वर्ष मुनिको जनसंख्या – १०१११ अनुमानित जिवित जन्म २३७४ अनुमानित गर्भवती महिला ३७०९ रहेकाे छ। प्रजनन् उमेरका महिला (१५-४९) उमेर समुहका महिला जुम्ला ३४१९० रहेका छन्। विगतकाे तुलनाकाे खाेपकाे पहुँच जुम्लाका उल्लेख्य रुपमा वृद्दि भएकाे छ।
प्रकाश उपाध्याय । २०८१ असार २१