सामुदायिक विद्यालय सुधार अभियान -५
विद्यालय सुधारका लागि निरन्तर अभियान चलाइरहेको छ। सामुदायिक विद्यालय राम्रो बनाउने यो अभियानले निम्न आयस्रोत भएका नागरिकलाई सुलभ शिक्षाको पहुँचमा पुगाउने विश्वास गरिएको छ। यसैबीच तिला गाउँपालिकाको सरस्वती माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक मान बहादुर सिंहसँग कनका खबरका लागि विक्रम तिरुवन ‘सलिन’ले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश यहाँ प्रस्तुत छ।
सामुदायिक विद्यालयमा पढाई नै हुँदैन भन्ने आलोचना भैरहन्छ, यसमा तपाईंको धारणा के छ?
सामुदायिक विद्यालयमा पढाइ नै हुँदैन भनी आलोचना गर्नु सरासर गलत हो। किनकि देशको झण्डै ६० प्रतिशत भन्दा बढी जनशक्ति उत्पादनको मूल थलो सामुदायिक विद्यालयहरु नै हुन। यदि सामुदायिक विद्यालयमा पढाई हुँदैन भने सरकारले लगानी किन गर्ने?
धेरैजसो सामुदायिक विद्यालयमा पढाई हुन्छ तर कुनै विद्यालयमा तह अनुसार शिक्षक कर्मचारी अपुग भएर पढाई नहुनु स्वभाविक छ। कसैलाई ५ वटा प्रश्न सोध्दा एउटा मात्र मात्र गलत गर्दा ४ वटा सहि जवाफ भन्दा एउटा गलत जवाफको बढी चर्चा हुने गर्छ। त्यसैले सामुदायिक विद्यालयमा पढाई हुन्छ तर चर्चा परिचर्चा पढाई केही मात्रामा कम भएका विद्यालयको बढी हुन्छ।
सामुदायिक विद्यालयमा व्यापक राजनीति हुनुको प्रखुम कारणहरु के के देख्नुहुन्छ?
सामुदायिक विद्यालयको स्थापनासँगै राजनीति सुरु हुन्छ। किनकि आवश्यकता भन्दा पनि राजनीति पहुँचको आधारमा विद्यालय स्थापना गरिन्छ। त्यो विद्यालयमा आवश्यक पर्ने जनशक्ति राजनीतिक पहुँचको आधारमा नियुक्ति वा सरुवा गरि भर्ना गरिन्छ।
खुलेरै राजनीतिक दाउपेजमा विद्यालय व्यवस्थापन समिति गठन गरिन्छ। जसले आफ्नो राजनीतिक विचारधारा मिल्ने व्यक्तिलाई नियुक्ति सरुवा बढुवा गर्ने कुरामा साथ सहयोग र सिफारिस गर्छ। तर त्यसको बदलाको भावना र प्रतिशोधको भावना जाग्छ अनि सामुदायिक विद्यालयमा राजनीति हुने गर्छ।
देशभर एकातर्फ निजी विद्यालय बन्द गर्नुपर्छ भन्ने अभियान चलेको देखिन्छ। निजी विद्यालय बन्द हुनुपर्छ या हुनु हुँदैन?
निजी विद्यालय बन्द हुनु हुँदैन बरु निजी विद्यालयमा पनि काम गर्ने शिक्षक स्थायी अध्यापन अनुमति पत्र लाइसेन्स भएको व्यक्ति हुनुपर्ने प्रर्वधान ल्याउनुपर्छ। निजी विद्यालयले विद्यार्थीबाट उठाउने सबै प्रकारका शुल्कमा एकरुपता ल्याउनु पर्छ।
सामुदायिक विद्यालयले पनि नेपाल सरकारका तोकिएका कार्य बाहेक अन्य शैक्षिक सुधार गतिविधि संचालन गरि विद्यालयको चौतर्फी हित र उन्नति हुन्छ भने आवश्यक सर्त र आवश्यक अनुरुप शुल्क लिने व्यवस्था गर्नुपर्छ। जस्तै: प्रविधि मैत्री शिक्षा अभिभावक शिक्षाको व्यापक व्यवस्था गर्नुपर्छ।
तपाईं विद्यालयको प्रधानाध्यापक भईरहँदा तपाईंको विद्यालयमा कस्ता कस्ता अभ्यासहरु गर्नुभयो?
म विद्यालयको प्रधानाध्यापक हुँदा विद्यार्थीलाई नियमित विद्यालय आउने वातावरण सिर्जना गर्न अभिभावक भेला र नियमित सम्पर्क गर्ने गरेको छु। विद्यालयमा सबै प्रकारका पोशाकको ढाँचा प्रयोगमा ल्याएको छु। विद्यार्थी पहिचान सिकाई गर्ने वातावरण तय गरेको छु। विद्यार्थी र शिक्षकका विभिन्न जिम्मेवारी बाँडफाँड गरि तोकिएका कार्य गर्ने गरेको छु। प्रत्येक कक्षामा सूचना अधिकारी तोकि विद्यार्थीलाई पनि विद्यालय र विद्यार्थीका गतिविधिका सूचना र आंकलन कलेक्सन गरि विद्यालय सञ्चालन गरे गरेको छु।
सामुदायिक विद्यालयमा के गुणस्तर शिक्षा पाइदैन? यदि पाइन्छ भने किन सामुदायिक विद्यालयप्रति यति धेरै प्रश्नहरु किन खडा हुन्छन्?
सामुदायिक विद्यालयमा निश्चित रुपमा गुणस्तरीय शिक्षा पाइन्छ र विद्यालयले दिइरहेका पनि छन्। तर गुणस्तरीय शिक्षा पाइदैन भनी थुप्रै प्रश्न उठ्ने गर्नुमा सयमा ५/१० प्रतिशत कुनै विद्यालयको कमजोरी होलान् तर बढी प्रश्न उठ्ने भनेको जसले विद्यालय बिगार्छ उसैले विद्यालयको नराम्रो प्रचारप्रसार पनि गर्छ।
किनकि निजीमा अभिभावकको समय,पैसा मिहेनत लगानी छ तर सामुदायिक विद्यालयमा भने अभिभावकको लगानी छैन उपलब्धि मात्रै खै? भनिन्छ। त्यसैलेले सामुदायिक विद्यालयमा गुणस्तरीय शिक्षा छ यो सबैलाई प्रदान गर्न वातावरण अनुकूल बनाएर सबै तह तहका लागि पर्नु आवश्यक छ।
सामुदायिक विद्यालयप्रति हेर्ने गलत दृष्टिकोण कसरी चिर्न सकिएला?
सामुदायिक विद्यालयप्रति हेर्ने गलत दृष्टिकोण चिर्नुपर्छ। देशको चौतर्फी विकासको मेरुदण्ड शिक्षा हो। त्यो शिक्षा सामुदायिक विद्यालयबाट प्राप्त हुन्छ भन्ने बुझाई सबैमा हुनुपर्छ र स्वयंम आफूले नै विद्यालयको विकास मा सल्लाह सुझाव र सहयोग गर्ने तर गलत प्रचार गर्ने गर्नुहुन्न।
किनकि नेतृत्व पंक्तिबाटै नै बुझाई यो छ कि विद्यालयमा आफ्नो विचार र संरक्षकको निकट ब्याक्ति समुहलाई भनी गर्ने केन्द्रको रुपमा सम्झिने गरिन्छ यो कार्य बन्द हुनुपर्छ।
विद्यालय व्यवस्थापन समिति गठनमा चरम राजनीति गतिविधि सञ्चालन हुन्छ। यो हुनुहुँदैन।
शिक्षक राजनीति गतिविधिमा लागेका होइनन् कि लगाइएको हो। किनकि राजनीति गतिविधि खुलेर आन्तरिक रुपमा नगर्ने शिक्षक होइनन् भन्ने बुझाई राजनीति तर्फका दलमा छ। त्यसैले सबै राजनीति दलले मनैदेखी शिक्षकलाई पूर्ण स्वतन्त्रताको महसुस गर्ने वातावरण दिनुपर्छ।
गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्न विद्यालयले थप कार्य गर्नुपर्छ सो को लागि अतिरिक्त शुल्क लिने नीति तय गर्नुपर्छ। विद्यार्थी मूल्यांकनको आन्तरिक मूल्यांकनमा न्युनतम १० महिनामा १० पटक अर्थात् एक महिनामा १ पटक अभिभावक विद्यालयमा नआउँदा अनि बाँकी अभिभावक भेटघाटकै आधारमा अङ्क राखिनुपर्छ। अभिभावकको सक्रिय र सकारात्मक सोचाइ विद्यालयप्रति थोरै समयको मात्र लगानी गर्न सके विद्यालय सुधार्न सकिन्छ।
तपाईंको विद्यालयलाई सुधार गर्न कस्तो योजना बनाउनु भएको छ?
मैले श्री सरस्वती माद्यामिक विद्यालयलाई सुधार्नको लागि सबैभन्दा पहिला अभिभावक सक्रिय बनाउने गतिविधि सञ्चालन गरेँ। विद्यार्थी पहिचान अनि सिकाइ कार्य भन्ने हाम्रो प्रतिवद्वता एउटा अभ्यास गरेँ। कक्षा ८-१० अनिवार्य कोचिङ कक्षा सञ्चालन गर्ने, अङ्ग्रेजी माध्यमबाट पनि शिक्षण सुरु गर्ने अवलम्बन जारी नै छ।
सामुदायिक विद्यालय सुधार गर्नको लागि कसको भूमिका बढी रहने देख्नुहुन्छ?
सामुदायिक विद्यालय सुधार गर्न राजनीति दलहरुको सहयोग आवश्यकता पर्दछ भने अभिभावकहरुको पनि व्यापक सक्रियता हुनुपर्दछ। हरेक विद्यालय बनाउने भनेको अभिभावकहरूले सकारात्मक सोच राखेर हो। अभिभावक सकारात्मक हुन सकियो भने मात्रै पनि सामुदायिक विद्यालय सुधार हुने देखिन्छ।
विद्यालयको प्रधानाध्यापकले गहन जिम्मेवारीलाई आत्मसात गर्दै जानुपर्छ। सामुदायिक विद्यालयमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरू नियमित रुपमा विद्यालयमा उपस्थित हुनुपर्छ अन्तमा विद्यालय व्यवस्थापन समितिले अग्रगामी व्यवस्थापन गर्नुपर्छ। राज्यका तीनवटै सरकारले सुक्ष्म ढङ्गले सामुदायिक विद्यालयलाई निगरानी गर्नुपर्छ । सामुदायिक विद्यालय सुधार गर्नको लागि सधै तत्पर रहनु पर्छ।
विक्रम तिरुवा 'सलिन' । २०८१ जेष्ठ २