जुम्लामा दलित सेवा संघले दलित युवाहरूका लागि मात्र फुटबल प्रतियोगिता आयोजना गरेको समाचारले समाजमा अनेकौं प्रश्न र दृष्टिकोणलाई जन्माएको छ। यो प्रतियोगिताको उद्देश्य दलित युवाहरूलाई खेलकुदमा सहभागी गराई आत्मविश्वास बढाउने, समाजमा स्थापित गराउने, र समान अवसरको लागि प्रेरित गर्ने भएको छ।

तर, जातीय सीमामा आधारित यस्तो प्रतियोगिता सञ्चालन गर्दा जातीय आधारमै सिमितता राख्नु स्वयं नै एक प्रकारको नयाँ विभेद हो भन्ने गहिरो प्रश्न उठेको छ। खेलकुदको मूल मर्म नै सबैलाई समान अवसर दिने, समाजलाई एकताको सूत्रमा बाँध्ने, र भेदभावको अन्त्य गर्ने हो।

जब कुनै प्रतियोगितालाई जातीय आधारमा सीमित गरिन्छ, यसले खेलकुदको मर्मलाई खण्डित गर्छ। यस प्रकारको प्रतियोगितामा जातीय सिमानालाई पुनः स्थापित गर्ने खतरा हुन्छ, जसले समाजमा जातीय पहिचानलाई अझ बलियो बनाउने सम्भावना रहन्छ।

यो लेखमा यस प्रकारका जातीय रूपमा सीमित प्रतियोगिताको सकारात्मक र नकारात्मक पक्षका साथै सामाजिक एकता र सहिष्णुतामा पर्न सक्ने प्रभावका बारेमा चर्चा गरिनेछ।

यो कुरा अवश्य महत्त्वपूर्ण छ कि, दलित सेवा संघले यस प्रतियोगितालाई दलित युवाहरूमा आत्मविश्वास बढाउने र खेलकुदमा उनीहरूको सहभागितालाई प्रोत्साहन गर्ने उद्देश्यले आयोजना गरेको हो।

नेपालको ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्रमा दलित समुदायका व्यक्तिहरूले अझै पनि विभिन्न किसिमका सामाजिक विभेद र अपहेलनाको सामना गरिरहेका छन्। यस्तो अवस्थामा, विशेषगरी खेलकुद जस्तो प्रतिस्पर्धात्मक क्षेत्रमा दलित युवालाई सामेल गराउने प्रयासलाई सकारात्मक रुपमा पनि लिन सकिन्छ। खेलकुदमार्फत दलित युवाहरूलाई समाजमा एउटा सबल भूमिका निर्वाह गर्न र उनीहरूको क्षमता प्रदर्शन गर्न अवसर मिल्छ।

तर, यस प्रतियोगितामा मात्र दलित युवाहरूलाई समावेश गरिंदा त्यसले एउटा गलत सन्देश दिन सक्छ। यो खालको प्रतियोगिताले जातीय सीमामा आधारित खेलको अवधारणालाई थप सुदृढ बनाउँदै जान्छ, जसले दलितहरूलाई अझ पृथक महसुस गराउन सक्छ।

समावेशी समाजको निर्माणमा जातीय, लिङ्गीय वा धार्मिक आधारमा छुट्टै कार्यक्रम राख्दा सकारात्मकभन्दा नकारात्मक प्रभाव पर्ने जोखिम रहन्छ। यस्तो प्रतियोगिताले अन्य समुदायमा दलितहरूको बारेमा गलत धारणा पैदा गर्ने सम्भावना रहन्छ।

जातीय सीमाहरूमा आधारित कार्यक्रमहरूले ‘हामी’ र ‘उनीहरू’ को मानसिकता बलियो बनाउन सक्छन्, जसले समाजलाई विखण्डित बनाउन सक्छ। यसले समाजमा जातीय विभेदलाई समाप्त गर्ने प्रयासको सट्टा उल्टै पुनःस्थापित गर्ने खतरा हुन्छ।

यस प्रकारका प्रतियोगिताले दलित समुदाय र गैर-दलित समुदायबीचको अन्तरलाई अझ बलियो बनाउने सम्भावना रहन्छ। खेलकुदले समाजमा एकताको सन्देश प्रवाह गर्ने एउटा सबल माध्यम हो, जसले जातीय, धार्मिक र सांस्कृतिक सीमालाई तोडेर एकताको सूत्रमा समाजलाई बाँध्न सक्छ।

तर, दलित मात्रको प्रतियोगिता हुँदा गैर-दलित समुदायका युवाहरूले आफूलाई बाहिर राखिएको महसुस गर्न सक्छन्। जसले समाजमा गलत सन्देश प्रवाह गर्ने जोखिम रहन्छ।

सामाजिक न्याय, समानता र सहिष्णुताको उद्देश्यले सबैलाई समेट्ने प्रतियोगिता आयोजना गर्नु धेरै राम्रो विकल्प हुन सक्छ। यस्तो प्रतियोगिताले मात्र दलित खेलाडीहरूको प्रतिभालाई मान्यता दिने होइन, गैर-दलित खेलाडीहरूसँग पनि प्रतिस्पर्धा गर्ने अवसर प्रदान गर्छ।

जब सबै जातिका युवाहरू एउटै प्रतियोगितामा सहभागी हुन्छन्, उनीहरूबीच मित्रता र सहकार्यको भावना बलियो बन्न सक्छ। समावेशी प्रतियोगितामा दलित र गैर-दलित खेलाडीहरूबीचको सम्बन्धलाई सुधार्न र खेलकुदको माध्यमबाट जातीय विभेदलाई घटाउन सकिन्छ। यसले समावेशी समाज निर्माणको दिशामा एउटा सबल कदम हो भन्ने सन्देश दिन्छ।

खेलकुदको वास्तविक उद्देश्य सबै व्यक्तिलाई समान अवसर उपलब्ध गराउनु र समाजलाई जातीय, धार्मिक, र सांस्कृतिक सीमाबाट माथि उठाउन सघाउनु हो। खेलकुदले व्यक्तिहरूलाई स्वस्थ्य प्रतिस्पर्धाको माध्यमबाट आफ्नो क्षमता प्रदर्शन गर्न प्रेरित गर्दछ, जसमा प्रतिभालाई मात्र मान्यता दिइन्छ। खेलमा कसैको जात, धर्म वा लिङ्गको आधारमा भिन्नता राख्नु खेलकुदको मर्मसँग बाझिन्छ।

जुम्लामा आयोजित दलित मात्रको फुटबल प्रतियोगिताले जातीय पहिचानलाई अझ बलियो बनाउँदै ‘हामी र उनीहरू’ बीचको भेदलाई थप बल दिन सक्छ। यस्तो अवस्थामा, प्रतिभावान खेलाडीलाई पनि जातीय आधारमा प्रतिभा प्रदर्शन गर्नबाट रोकिएको जस्तो स्थिति सिर्जना हुन्छ। यसले खेलकुदको मर्मलाई नै प्रभावित गर्दछ र समाजमा सकारात्मक सन्देश दिन असफल हुन्छ।

वास्तवमा, खेलकुद जातीय विभेदको अन्त्य गर्ने एक सबल माध्यम हो। यदि जुम्लामा आयोजित यो प्रतियोगितामा दलित र गैर-दलित सबैलाई समावेश गरिएको भए, यसले समाजमा एकताको सन्देश प्रवाह गर्ने थियो। यसले मात्र खेलकुदको उद्देश्य पूरा गर्न सक्छ र दलित युवाहरूलाई समाजमा सम्मानजनक स्थान दिलाउन सघाउ पुर्याउन सक्छ।

जातीय आधारमा सिमित प्रतियोगिता आयोजना गर्दा, समाजलाई एकताको सन्देश दिनुको सट्टा समाजलाई टुक्रा पार्ने सन्देश जान्छ। समाजलाई एकताबद्ध राख्न र जातीय विभेदको अन्त्य गर्न सबैलाई समान अवसर प्रदान गर्ने कुरा नै वास्तविक सामाजिक परिवर्तनको आधार हो।

सारमा, जुम्लामा दलित सेवा संघले दलितहरूका लागि मात्र फुटबल प्रतियोगिता आयोजना गर्दा यसले उनीहरूको उत्थानमा योगदान गर्ने प्रयास गरे तापनि, यसले जातीय सीमालाई पुनः स्थापित गरेको छ। वास्तविक रुपमा जातीय विभेदलाई हटाउन र समाजमा सहिष्णुताको भावना प्रवर्धन गर्न खेलकुदको मूल उद्देश्यलाई आत्मसात गर्नु जरूरी छ।

त्यसैले, जातीय सीमालाई तोडेर समावेशी प्रतियोगिता आयोजना गर्दा समाजमा साकारात्मक प्रभाव पर्नेछ। जसले सबैलाई समान अवसर दिने सन्देश प्रवाह गर्दछ।

जातीय आधारमा कुनै पनि प्रतिभा कुण्ठित गर्नु समाज विकासको बाधक हो। समावेशी समाजको निर्माणमा सबै जातिका युवाहरूलाई समावेश गरेर समाजमा एकताको भावना प्रवर्धन गर्नुपर्दछ।